A Irmandade da Fala da Coruña puxo en marcha, no ano 1919, o Conservatorio Nazonal do Arte Galego, co fin de impulsar o teatro. O principal promotor desta iniciativa, Antón Villar Ponte, consideraba a arte escénica o medio máis efectivo para facer proselitismo do novo ideario nacionalista e darlle prestixio á lingua. Ramón Cabanillas, o poeta máis recoñecido naquel momento, foi o escollido polo xornalista viveirense para versificar o relato da decapitación do Mariscal Pardo de Cela en Mondoñedo en 1843 por orde dos Reis Católicos o que fixo que, según Villar Ponte, "sucumbera a nacionalidade galega".

A obra que apareceu baixo o título de "O Mariscal", foi publicada en 1926, ano en que a deu ao prelo a editorial coruñesa Lar, dirixida por Leandro Carré Alvarellos e Ánxel Casal. O libro, con portada de Castelao e ilustracións de Álvaro Cebreiro, tivo unha tirada de mil exemplares que se esgotou rapidamente e que foi recibida con entusiasmo pola intelectualidade galega. En 1929 apareceu a versión operística do Mariscal, musicada por Eduardo Rodríguez-Losada e con decorados de Camilo Díaz Baliño e que, foi posta en escena por primeira vez no Teatro Tamberlick de Vigo e, deseguido, iniciou unha xira por toda Galicia que acadou un grande éxito de público e crítica.